Одоо цаг нь болсон

“Одоо цаг нь болсон”  
Өчигдөр 13 цаг 52 минут Уянгааг танихгүй хүн энэ Монголд байхгүй л дээ. Намтар энэ тэр гээд ч яахав. Сэтгүүлч Уянга гэж жаахан шар охин байхын л мандаж байсан. Сү нь ч бил үү, Су нь билүү Батболд нь л Батболд юмдаг. Ингэж ярьсан гэнэ.

Нэг жижигхэн охин “Ийгл”-ийн сэтгүүлч байна аа, таныг ярилцлагад урьж байна гэхээр нь “За, тэгье” л гэж. Явж очоод ярилцлагад ороод ёстой алуулангаа алдаад гарчээ. Тэгээд хөлсөө арчиж завдалгүй ордонд давхиж ирээд “Ийм нэг жижигхэн хүүхэнтэй ярилцлагад ороод алуулангаа алдлаа” гэхэд нь хашир гишүүд “Чи ч улстөрч болоогүй л байна даа, бид цаадахтай чинь ярилцахаас зугтдаг байхгүй юу, хамгийн хэцүүтэй нь таарчихаж дээ” гэж шоолсон гэдэг.

Манай Уянга Аянга шиг бүсгүй, Д.Бямбасүрэн Ерөнхий сайд их онож хэлсэн байна билээ. Манай улстөрчид хуйгаараа налигнаж байсан тэр Р.Фрийдланд гэгчтэй “25” телевиз дээр тачигнатал үзэлцээд гарсан юм билээ. Аягүй бол англиар нь хэрэлдээ л дээ. Өнөөх нь сандарч тэвдээд, бурхан шүтдэгтээ тулсан гэж байгаа. Түүнийг нь дэргэд нь байсан Монголчуудаас сонсоод бахархсан Мийгаа /Ж.Мягмарсүрэн эрхлэгч/ “Өдрийн сонин”-доо ярилцлага авахуулж тавиулж билээ.

Хэрэв 2008 онд Г.Уянга гишүүн болсон бол энэ “Оюу толгой”-н ХОГ ингэж муухай батлагдаа ч уу, үгүй ч үү? Уянга гадны хүнээр авилгачдаа хүртэл муу хэлүүлэхгүй өмөөрсөн байгаа юм. Тийм учраас “Миний феминизм” илтгэл нь алдаршсан. Уянгаа ийм үг хэлэх эрхтэй, “Монголын Эрэгтэйчүүдийн Холбоо” энэ илтгэлийнх нь төлөө Уянгааг дэмжиж байгаа юм билээ.

Уг нь энэ дөрвөн уулын дундах жалгандаа хэдэн авилгачаа хэлэх хэлэхгүйгээр дайрч булай болгох хэрнээ нөгөөдүүлээ өмөөрөөд дэлхийн саятнууд энэ тэртэй арсалдана шүү дээ. “Оюу толгойн ХОГ”-ийг арай дөнгүүр болгох гэж байгаа энэ үед Г.Уянгааг УИХ-д оруулаад тавьчихвал ч эргүүлчихэж чадна. Хоосон магтаж байгаа юм биш. Энэ хүүхэн юу л чадав гэж хэмээн боддог хүмүүс түүний зориг, зүрх чадалд атаархах хэрэгтэй. Өнгөрсөн дөрвөн жилд эрх баригчдад шийдэх бүх эрх нь байсаар байсан  гэтэл тэд алийгаа алдсан. Гар хоосон сэтгэл зүрхнээс өөр юмгүй шахам шар хүүхэнд дийлдсэндээ. Гаднаасаа их боловсон “ахаа эгчээ” гэсэн жижигхэн шар хүүхэн харагддаг ч яс юман дээрээ. Хэрвээ парламентад орчихвол авлигчид ядахдаа айгаад салагнаад ирнэ.

Амлалт нэхсэн эхний жилээ 2009 онд Амлалт Нэхэх Ард Түмний Холбоогоо байгуулснаа зарлангуутаа, ес эхэлж байхад л ганц машинтай гарч давхиад Ховд орчихож байсан юм. Завханы Тосонгийн хавьд шөнөөр өнөө ганц машиных  нь мост эвдрээд цасан дунд нам хэвтчихсэн байсан. Америкийн “Форд Экспедишн” гэж нэг лагс тэрэг Монголын хөдөөд хог юм билээ. Тэгээд ойролцоо сумаас нь малчид “69” авч очоод чирүүлэхэд дийлэхгүй байсан гэдэг. Хэзээ хойно, сумын төв ороод, маргааш өдөр нь “Гайгүй сайн явж байна, машин эвдрээд” гэж ярьсан байгаа юм. Нөхөр нь Хуягаа санаа нь зовчихсон надад “ховлож”, би жаал загнав. “Тэр хөр цасанд дунд холбох машингүй тэгээд Алтай руу зүтгэж байдаг яасан дүүрчихсэн тэнэг зоригтой юм?” гэж. Мөнгө багатай ч арай ч ингэж амиараа тоглож болохгүй гэж мөн ч олон хэлсэн дээ. Гэхдээ шударгаар олсон мөнгө бага байдаг нийгэм дээ, манай нийгэм. Сумаас хол суусан бол хөлдөж үхэх байсан. Мостгүй машинтайгаа явсаар байгаад ирсэн байна билээ, хөдөө ямар тийм нарийн нандин тэрэгний сэлбэг байх биш. 92 ч байдаггүй газарт. Тэгээд гар, чих хоёр нь хатуурчихсан эрх баригчдаас далан мянгыг салгаж сар шинээр хэдэн хөгшдийг баярлуулсан.

Тэр хавраа амлалт нэхэж 18 аймгаас хүмүүсээ татаж авчраад Сүхбаатарын талбайд суучихсан. Тэгэхэд л харин айдаггүйгээрээ айсан шүү. Үүр шөнөөр “Ланд 80” унасан галзуу нөхөр хар хурдаараа нэг муу дөрвөн ханатай гэрийг нь очиж мөргөөд хүний амь үрэнгээ алдсан. Азаар Уянга хар үүрээр босоод жагсаалынхаа тавцанг үзэж яваад хол байсан юм билээ. 70 мянгаа авсан хэдэн хөгшдийн ерөөл биз. Тэгэхэд тэр нэг бүдүүн хар юм “Би Уянгааг алах гэж дайрсан” гэж хээв нэг хэлээд сууж байгаа юм даа. Дараа нь мэдрэл муутай гэгдээд ялгүй мултарсан. Цахиур Төмөр “Хэдэн адсаганаас болж хүн алах нь ээ” гэдэг шиг хэдэн төгрөгнөөс муу охиныг минь алчихаа шахсан.

Сагсчин Шаравжамц билүү, нөгөө “Хөгширсөн хойноо нутагтаа ирж ясаа тавина аа” гэхэд “Монгол ямар оршуулгын газар юм уу, залуудаа ир” гэж уурладаг нэлээд үндэсний үзэлтэй нөхөр... Тэр л Америк энэ тэрийг нэвт мэддэгээрээ “Уянгаад алтаар хөшөө босгосон ч багадна, энэ улсыг худалдагдахаас нэг аварлаа” гэж ярьж явсан гэсэн. Дараа нь хэрэг болгож уулзаж танилцсан байна билээ. Энэ халдлагын цаана их л нарийн юм байсан гэж боддог. Тэгж зүтгэж байж дахин нэг 50 мянгын бараа харуулсан.

Хойтон нь ахиж 18 аймгийнхныг цуглуулаад амлалт өгүүлэх гээд дийлэхгүй янзтай болмогцоо долоон эртэй цусан тангараг тавиад өлсгөлөнд яваад орчихсон. 13 хоног нойтон өлсгөлөн зарчихаад УИХ хөдлөж өгөхгүй болохоор нь хуурай болгоно гэж зүтгээд үнхэлцэг хагалчихаа шахсан шүү дээ. Өлсгөлөн зарласан хүмүүсийг нийслэлийн цагдаа тэр чигээрээ хөдөлж нэг шөнө дайрч ачаад хотын хэдэн дүүргийн эмнэлгүүдэд тараагаад хэвтүүлчихсэн. Тэгэхэд эмч нар орж ирээд л “Танай өөр дүүрэгт хэвтсэн хүн чинь эмчилгээнд орчихлоо, одоо та ор” гэж ятгаад л байсан. Тэгэхэд Уянга эрчүүд рүүгээ утсаар яриад л “Нэг нь ч эмчилгээнд орохгүй шүү, шаардлагаа заавал биелүүлж байж сална” гэж байсан. Баянзүрхийн Эрүүл мэндийн 6 дугаар төвд хуурай өлсгөлөнд орно гээд хэвтэж байхад нь хажуугийн өрөөнд нь хуурга шажигнатал хуурч сэтгэл санаагаар унагах гэж үзсэн. 13 хоног өлссөн Г.Уянга байтугай өдөр хооллосон миний ходоодны шүлс асгарч байгаа юм чинь. Тэгэхэд Г.Уянга утсаа шүүрч аваад С.Ламбаа сайд руу залгаад “Яаж байгаа юм” гээд хангинаж гарсан. Манай С.Ламбаа зөөлөн хүн, аль намын л Г.Уянгыг мэддэг тул дор нь болиулж байсан.

Тэгэхэд хөдөлгөөнүүдтэй хэлэлцээрт орсон комиссын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ аварга нар үнэхээр биширч байсан даа. Өлсгөлөнгөө зогсоохгүй ахиад хоёр хоног тэр хүнд хэлэлцээрт буулт хийхгүй яс суучихаж байгаа юм. Ядарч туйлдсан Уянга байтугай гишүүд хэлэлцээрт ороод ядарч байсан үе. Тэгээд нүүр тулсан комиссын гишүүд “Шаардлагыг нь яаж ч байсан хүлээж авъя” гэж билээ. Тэгээд жилийн дотор өгье, эдийн засаг хямраад байна гэж учирлаж байж салсан. Шаардлагыг нь биелүүлмэгц нэгдүгээр эмнэлэгт албадан эмчилгээнд хэвтсэн хөдөөний хүмүүс рүүгээ гүйж явсаныг даанч олон хүн мэдэхгүй.

Бас өнөө гэрээ мэрээтэй холбоотой юм нөхөр нь бичсэний төлөө Лүймэдийн Гансүх гэж нэг юм заргалдаад, нялх багыгаа хөхүүлээд сууж байхад нь хоёр цагдаа баривчлана гэж гэрт дайрч орж байсан. Л.Гансүхээс цагдаад ирүүлсэн “Уянгаа төрөөд нэг сар болчихлоо, одоо баривчил” гэсэн бичгийн дагуу тушаал гүйцэтгэж явсныг Уянга хожим мэдсэн гэж ярьж байсан.  Уянгаа бид хоёр бичсэн зүйлийнхээ төлөө цагдаад бишгүй олон дуудагдсан, баригдсан, байцаагдсан. Би найман удаа Уянгаа бол надаас олон байцаагдсан. Намайг батлан даалтанд Уянгаа авна. Уянгааг батлан даалтанд би авна. Би аймхай. Уянгаа зоригтой. Зоригтой нь ялдаг л юм билээ.

Г.Уянга яс үзсээр байгаад хэргээ цагаатгаж, одоо нэр дэвшээд явж байна. Би хүртэл өмөөрч бичээд хам хэрэгт шаагдаж байсан юм. Ингэж зүтгэж байж энэ ард түмэнд хэдэн цаас олж өгсөн дөө, муу шар дүү минь. Олон хүнд нэмэр болж байгаа л байх, Харин энэ сонгуулиар аймгуудын амлалт нэхэгсэд ирж Уянгааг дэмжиж ажиллаж байгаад талархаж байна.

Уянгаа энэ төрд шургалсан олигархуудтай 12 жил улаан гараараа үзэлцэж байна. Нөгөө айхтар 7 сарын 1-ний үйл явдлын үеэр ганцаараа МАХН-ын байр жагсагчдын хооронд зогсоод 40 минут барьж байсан. Тэгэхэд бусад нь орхиод явчихсан шүү. Хэдэн хүн чанга яригчтай машиныг нь түлхэж унагах гэж байхад нь цагдаагийнхан арай гэж гаргаж авсан. Яг л ингэж юмны эцэст ганцаараа үлдэж балрах гээд байдаг юм. Орой нь “25 дугаар суваг” телевизээр үймсэн олныг тарахыг уриалахад Сэлэнгээс нэг авгай утасдаж “Чи тэр намын байрны өмнө чулуунд оногдож үхэхгүй яасан юм” гэж харааж байсан. Хүнийг ингэж голд нь ортол гомдоож болохгүй л байгаа юм. Манай Уянга зовлон үзсэнийхээ хэрээр хат суусан. Чи Уянгааг магтлаа гээд АН-ынхан ч намайг зэмлэнэ. Ардын намынхан ч хялалзана. Би хүн магтаж хүнийг хүнд ойлгуулж даан ч чадахгүй юм. Уянгаагаа бол хэнээс ч айхгүй магтана. Уянгаад олон дайсан бий. Бас сэтгүүлчийн асар их авъяас бий. Сэтгүүлчийн мэргэжил бол тэмцэгчийн мэргэжил. Түүнийг эзэмшсэн эмэгтэй хүн битгий хэл эрэгтэй хүн ховор. Харин Уянгаа жинхэнэ сэтгүүл ч болхоо ч жинхэнэ тэмцэгч болхоо ч харуулж биш шалгуулж чадсан.

Яасан ч дуусдаггүй тэвчээр, ухаан, эрч хүч гэж ийм байдаг юм. 12 жил “гудамжинд” тэмцсэн энэ хүн ядаж нийгмийн даатгал ч үгүй яваа гэхээр л гунигтай. “Тэгээд одоо насны бөгсөнд тэтгэвэр ч үгүй хүн чи яах болж байна? ингэлээ гээд хожим чамд ач санах хүн олон болов уу?” гэхээр тоохгүй юм.

Монголын парламентад намын дуу хоолой болж чадахгүй гэхэд хэдэн сэтгүүлчдийн дуу хоолой болж чадна. Энэ парламентийг уг нь гайгүй ядаж хулгай хийдэггүй хүмүүсээр бүрдүүлье гэж иргэд ч сэтгүүлчид ч их чармайлаа. Нэр дэвшсэн байдлыг харвал өнгөрчээ. өнгөрч. Хаа сайгүй нөгөө хулгайчууд чинь нэр дэвшчихсэн гөрж явна. Ховдод, Сонгино хайрхан дүүрэгт улсын тэргүүний хулгйч дэвшчихсэн гялалзаж явна. Уянгаагийн дэвшсэн Чингэлтэй дүүрэгт бүүр бүлэг хулгайч нэр дэвшчихсэн байх юм. Би нийслэлийн хуралд нэр дэвшсэн Д.Бат-Эрдэнэ, УИХ-д нэр дэвшсэн Д.Очирбат хоёрыг бүлэг хулгайч гэж хэлж байгаа юм. Тэр хоёр хулгайч гэлээ гээд заргалдвал заргалдаг. Ардчилсан орон сайхан ч юмуу даа. Төсвийн хулгайч нар нь хүртэл ахин дахин гишүүн болоод л. Хулгайчууд тэртээ тэргүй парламентад ороод ирнэ. Энэ үед хэн хэрэг болох вэ. Уянгаа. Одоо цаг нь болсон, та минь. Өмнөх шигээ андуурч л балрах вий. Уянгаагаа сонгоод ухаантнуудтай, хулгайчуудтай зэрэгцүүлээд суулгачих юмсан..

Гантөмөрийн Уянга гэсэн нэрний өмнөхийг л будаад өгөөч.
                                                                                                                        
                                                                                                                       Нийтлэлч Г.Дашрэнцэн

Монгол “Синдикат”

Хуримтлал нэг буюу банк тонох нь:
Энэ нийгэмд бүхнийг мөнгөөр шийдэж болно. Хэдийгээр коммунист хүмүүжлээр манай үеийхэн мөнгийг үзэн яддаг авч бодат байдал ийм л юм. Өнгөрсөн оны эхээр зүв зүгээр байсан Монголын Төв банк эдийн засаг зохиомол хямрал өдөөсөн юм. Хямралын шалтгаан нь төв банк зах зээлд байсан нийт төгрөгийн гуравны нэгийг буюу нэг триллион шахам төгрөгийг эргүүлэн татсанд байв.

Гэхдээ энэ тоо ч бас эргэлзээтэй. Учир нь төв банкны Ерөнхийлөгч банкны депозитийг /татан төвлөрүүлсэн хадгаламж/ асар зөрүүтэй мэдээлж байв. 2009 он гарахын өмнө депозитыг 2,4 их наяд гэж байснаа нэгхэн улирлын дараа 1,2 их наяд гэж буюу хоёр дахин бууруулж зарласан юм. Бодат байдалд депозит 2,6 их наяд төгрөгөөс ч давж байсан юм. Гэтэл албан ёсны статистикаар банкны хадгаламжийн хэмжээ 1,2-оос хэтрэх ёсгүй байсан бөгөөд Төв банкны Ерөнхийлөгчөөр томилогдсон Д.Пүрэвдорж мэргэжлийн бус хүн учраас алдаа гаргаж жинхэнээсээ хэд байгааг зарлаж орхисон байжээ.

Өөрөөр хэлбэл төв банкны Ерөнхийлөгчийн алдаа гаргаж, Монголын зах зээлд нийлүүлсэн мөнгөний хэмжээ албан ёсны дүнгээс хоёр дахин их байгааг илчилж орхижээ. Үүнийг нь бүр эрт буюу арваад жилийн өмнө олон улсын санхүүгийн байгууллагууд олж тогтоосон бөгөөд албан ёсоор зарлаад байсан юм. Зүв зүгээр байсан эдийн засагт О.Чулуунбатын дараа инфляц хэтэрч 36 хувьд хүрсэн нь 1990-ээд оны эхэнд үеийн инфляцид дөхөж очсон үзүүлэлт юм. Монгол банк, Засгийн газартай хуйвалдан бодат эдийн засгийн багтаамжаас хоёр дахин давсан мөнгөний нийлүүлэлт хийснийг зохих түвшинд хүргэхийн тулд хоёр ч банкыг дампууруулав. Саяхан “Анод” банкны томхон зээлдэгчдийн жагсаалт гэгчийг гаргаж зарлажээ. Гэтэл тэнд нь дээд тал нь 3 тэрбумын зээл авсан жижгэвтэр компаниудын нэр л байна. Гэтэл 20-30 тэрбумын зээл авсан гэж байсан компаниудын нэр алга, тэдний нэрийг лав л банкны өр барагдуулах албаны “нууц” жагсаалтаас олохгүй байх. Өрийг төлөлгүй цайруулжээ. Лав л өөрт буй баримт, мэдээллийг үндэслэн тооцвол зөвхөн “Анод”-аас 200 гаруй тэрбумын зээл угаагдсан байна.

Зохиомол хямралын дараа хадгаламжийг төсвийн хөрөнгөөр баталгаажуулах бололцоо олдсон бөгөөд жилийн төсвийн орлогын 50 орчим хувиар л хадгаламжийг даатгаж орхисон билээ. Яг энэ үеэр ил болсон бас нэгэн статистик нь нийт хадгаламжийн 98 шахам хувийг хадгаламж эзэмшигчдийн 3 хувь эзэмшдэг ба үлдсэн 2 гаруй хувийг хадгаламж эзэмшигчдийн 97 хувь эзэмшдэг болсон байжээ. Энэ 97 хувьд 10 хүртэл сая төгрөгийн хадгаламжтай иргэд орж байлаа.

Богд, Далай лам, хамба

Монгол Үндэстэн төр улсаа сэргээн тунхагласны 99 жилийн ойд

Петр Бадмаев

1904 оны өвөл Далай лам Хүрээнд заларч иржээ. Баруун зуугаас гарахдаа Оросын цагаан хааныд очно гэж гарсан гэлцдэг байжээ. Гэвч тэр өөр “хааныд” очсон юм.

Цагаан хааны ордонд III Александр хааны загалмайлсан, Оросын хаадын угсааныханд удамшсан цусны өвчнийг тогтоогч, “Төвд” эмч гэгддэг Петр Александрович Бадмаеваар \Жамсран\ дамжин буриадууд сүрхий нөлөөтэй болоод байжээ. Буриадын Агваан лхарамба Питербург хотноо бурханы шашны сүмийг байгуулж дуусаад Лхасад очсон байна. Лхасад очоод хоёр жил болсны дараа Агваан лхарамба Далай ламын цанид хамбын нэг болсон ажээ. Оросоос ахиухан авч очсон санжайг-үсүг хэмээх хоргойд Төвдүүд их дуртай тул тэр нь хэргээ гүйцээсэн гэлцэх нь бий.

Анх Петр Бадмаев III Александр хаанд захидал бичиж, Оросын хааны нөлөөн дор Дорнод Азид нүүдэлчдийн эзэнт гүрэн байгуулах төлөвлөгөөгөө танилцуулж байжээ. Уг захидалд захидалд дурдсанаар Оросууд Транссибирийн төмөр замыг салаалж, Монголоор дайруулан Ланжоу хүртэл төмөр зам тавих ба замыг хамгаалахын тулд нутгийн иргэдээс бүрдсэн 40 түмэн морьт цэрэг бүхий арми байгуулах, энэ хүчээр Хятадаас Монгол, Төвд, Шинжааныг тусгаарлан Дорнод Азийн гүрэн байгуулах, Хотан, Яркенд, Уйгур үүнд багтах ёстой болжээ. Орос бол дорнын гүрэн болох ёстой. III Александрын үест Орос энэ бүс нутгийг ихээхэн сонирхох болсон ба Англи-Оросын Төв Азид нөлөөллийн хүрээгээ тогтоох энэ геополитикийн тоглолтыг “Big game” буюу “Их өрөг” гэж түүхэнд бичиж үлдээжээ. Англичууд Энэтхэгээс хойш алхаж, Оросууд урагш алхаж Афганистан, Төвдөд тулжээ.  

Цуда Санцо

НЭЭЛТЭЭС ҮЛ ХОЦРОХ НЬ

Нээлтээ алдав

Саяхан Европ хуурайшсан нь Ромын эзэнт улсын мөхлийн шалтаг болсныг модны насны цагирагт тулгуурлан тогтоожээ. “Модны цагирагийг судлахад Европын цаг уурын өөрчлөлт нь нийгмийн асар их нөлөөтэй, бүхэл бүтэн эзэнт гүрний мөхөлтэй холбоотой нь харагдлаа” гэжээ. Сүүлийн 2,5 мянган жилийн дотор ургаж байсан есөн мянган модны цагиргийн зургийг судалсан эрдэмтдийн урьдчилсан дүгнэлтэд ингэж өгүүлжээ. Тухайлбал, зуны сарууд нь дулаахан, чийглэг байсан зуунд цэцэглэж байсан улс гүрнүүдэд, цаг уур тогтворгүйжил улс төрийн тогтворгүй байдал зэрэг нүүрлэснийг эрдэмтэд тогтоожээ.

“Science” сэтгүүлд: «Сүүлийн 2,5 мянган жилийн цаг уурын өөрчлөлтийг судлахдаа түүхэн нөлөөллийг тодрууллаа» хэмээн Швейцарийн “Ой, цас ба хүрээлэн буй орчны судалгааны институт”-ын цаг уурын судлаач, судалгааны багийн гишүүн Ульф Бунтген өгүүлжээ.

«Археологичид Төв Европын царс моддын цагирагт үндэслэн он дарааллыг бичиж, түүхэн байгууламж ба эртний урлаг, эд хогшлийн насыг тогтоодог. Амьд болон эдлэл болсон царсны цагиргууд нь зуны чийглэг ба хуурай саруудын тухай мэдээллийг өгдөг» гэж бичжээ. Эхлээд эрдэмтэд сүүлийн хоёр мянганд цаг уур модны цагирагт хэрхэн нөлөөлснийг тогтоохоор шийджээ. Ус ба тэжээллэг бодис хангалтай байсан үед модонд хол зайтай өргөн цагираг үүсдэг бол орчин муу байхад цагирагууд ойр, наалдсан маягаар үүсдэг ажээ. Үүнийг тогтоосны дараа тэд урлагийн дурсгалд үлдсэн моддын цагирагийг судалсан байв. Энэ системээр тэд 2,5 мянган жилийн хугацааны цаг уурын тодорхойлолтыг гарган авчээ.

«Чийг хуртай, дулаахан үетэй Ромын эзэнт улс ба Дундад зууны сэргэн мандал таарч байна. Манай эриний 250-600 оны цаг уурын өөрчлөлт нь Баруун Ромын эзэнт улсын мөхөл ба нүүдэл суудлын их үетэй давхацжээ. III зуунд Европ ихээхэн хуурайших үед Баруун Ромын эзэнт улс варваруудын довтолгоонд өртөж, Галлид  үймээн гарсан байна» гэж тэд дүгнэв. «Хэрэв мод хангалттай бол он дарааллын зураглал яг гарна. Үүнд ердөө ихээхэн материал-олон цагираг хэрэгтэй” гэж доктор Бунтген тайлбарлажээ.

МОНГОЛ УЛСЫН ТӨРИЙН ДУУЛЛЫН ТҮҮХ

Ц.Навагчамба агсны дурсгалд

Манай төрийн дуулал их сонин түүхтэй юм. Магадгүй бусад улсынх ч ийм байдаг байх. Тиймээс уншигчиддаа зориулж төрийн дууллын түүхийг өөрийн цуглуулсан, сонссон мэдсэн хэмжээнд хүргэж байна. Улам илүү нягтлах нь түүхч, хөгжим судлаач, утга зохиол шүүмжлэгчдийн ажил болов уу. Би зөвхөн сэтгүүлчийн хувиар цуглуулсан материал аман яриануудыг эвлүүллээ. Урт болчихож, гэхдээ ном уншдаг хүнд уртдахгүй ээ. Тэгээд ч зарим сэхээтнүүд нэг нэлийсэн том юм уншихсан гэдэг учраас нэг их танасангүй ээ.

Нөгөөтэйгүүр энэ өгүүллээ коммунизмын жилүүдэд “Төрийн дуулал хассан, зассан” хэргээр 27 жил цөлөгдөх ял шийтгүүлсэн Ц.Навагчамба агсны дурсгалд зориулж байна. Тэрээр асар их цуглуулгатай хэлмэгдлийн талаар их олон ном, өгүүлэл бичсэн хүн агаад манай “Улстөрийн сонин”-д тоймчоор ажиллаж байгаад нас барсан юм. Бид хоёр хамтарч “Эдийн засгийн хэлмэгдүүлэлт” хэмээх нэг ном хэвлүүлсэн агаад намайг зохиогч бол гэсэн, гэвч нэг ч зохиомол юмгүй тул “эмхэтгэсэн” гэх нь зүйтэй гэж шийдсэн юм. Уг нь эмхэтгэгч нь Навгаа ах, редактор нь би юм. Гэвч олон өгүүллийг маань редакторлаж, их ч зүйл нэмсэн тул энэ удаад чи эмхэтгэгч бол гэж найр тавьж билээ. Өнөөдөр үйл явдлын  амьд гэрч цөөрч байна. Коммунизмын жилүүдэд түүхийг их засварласан тул бичиг баримт ч үлдсэнгүй, гагцхүү амьд түүх үнэн болж байна. Энэ өгүүлэлд олон аман түүх бий, харин үүнийг нотлох нь миний ажил биш, судлаачдынх буй за.   

Эртний дуулал

БАЙЛГААГҮЙ УЛСЫН ЭРЭЛД

Оршил

Баруун зүг, наран шингэх өрнө. Тэнд авралын од бий. Яагаад ч юм тал нутгийн догшин нүүдэлчдэд дорноос л аюул учирч, өрнө аварсан байх юм. Дорныг сөрөн довтлогтун, ялагдваас өрнө зүгт одогтун. Ийм бодол өнөөг хүртэл амь бөхтэй байна.

Хятадын анхны нэгдмэл төр улсыг байгуулагч Цинчүүд угтаа бол нүүдэлчдээс Хятадын хойд хилийг хамгаалах үүрэгтэй цэрэгжсэн, морьт болоод тэрэгт цэрэг олонтой жижиг вант улс байсныг бодвол нүүдэлдээс тариадад учруулах дарамт Хүн нараас ч өмнө тун сүрхий байж. Бүр тусгай, цэрэгжсэн халхавч улс байгуулсан нь хамгаалах тогтолцоо-систем бий болсны шинж юм.

Өрнө зүг зугтагсад удаан наслаж, өмнө зүгт нүүгсэд уусчихдаг юм аа гэхэд нүүдэлчид яагаад дорно зүг рүү, тэр тусмаа Хянганы уулсын дорнод бэл тал, Амарын сав, Манжуурын зөөлөн уур амьсгалт, сахлаг бэлчээрт тал, Амарын өмнө бие өнөөгийн Өрөнгөө голын савын сахлаг бэлчээр, Тогоон төмөр хааны харамсан дурсдаг Шандугийн дулаан шар тал руу нүүдэггүй байсан юм бол? Энэ нутгаас Шар мөрний саваас төр улсынхаа төвийн алгуур Хөх мөрний савд шилжүүлсэн Хятадуудад сүрхий дарамт учруулж чадах бус уу? Энэ нь ч батлагдсан. Зүрчид, Манж нар яг эндээс Хятадын зүрхэнд цөмөрсөн. Эрэмгий Төвдүүд шар мөрнийг даган давшиж Хан, Сүйг баруунаас шахамдуулж байв. Үе үе дорноос шахамдуулах ба эцсийн эцэст яг Халхын тал нутгаас л Хятадад том гай гамшиг учруулж байв. Гурван талаас бүслэгдсэн Хятадад Халхын тал нутагт төвлөн тогтногч нүүдэлчид сүйрлийн цохилт өгдөг байсан. Татарууд, Зөрчидүүд, хожмын Манж нар боссон энэ нутгаас хүчирхэгжин өндийх боломж бий. Өнөөгийн Хятадын газрын зураг бол хоёр жигүүрээ найдвартай хамгаалан тэлсэн, гагцхүү Монгол л түрэн орсон хэлбэртэй. Тиймээс Хятадууд Монголыг тахианы нуруун дээрх чулуу гэдэг.

Түүхнээ Монголчууд баруун Алтайгаас түрсэн төмөрчин Түрэгүүдэд ялагдсан тул дорно зүгт зугтаж олон зууныг үджээ. Тэгээд Түрэгийг өрнөдөд одсоны дараа уугуул нутагтаа Ононгийн савд зүтгэн ирсэн байна. Хөгшин Орхоны хөндий, эртний Хүн гүрний үеэс их гүрний төв болсон нутгийг эзэмшдэг нэр хүндтэй, аядуу Хэрэйдтэй тулсан Монголчуудын араас шалбалзуур татарын тасардаггүй өсөрхөл, зүрчидийн хорон явуулга салахгүй байжээ. Монголчууд Хэрэйдтэй эвийг хичээж, Татартай эвлэршгүй үзэлцэж байжээ. Тйимдээ ч Чингис хааны өвөг дээдэс Хэрэйдийн хан өөрийн “анд” байгаасай гэж хүсдэг, Есүхэйн хоёронтоо тэнхрүүлсэн Тоорил чухам яг тийм хүн мөн. Эцэстээ зүрчид татар муудалцах тэрхэн боломжид Тэмүжин Хэрэйдийг ятгаж Татарыг даржээ. Энэ бараг л хувь заяагаа, орших эс оршихоо “дээд тэнгэрээр заалгасан” хэрэг байж. Үүний дараа л нууц түүхэнд товчлогдсон 13 жилийн гачлант амьдралаа Татарын нутгийн хязгаар, Балжун нуурын намагт өнгөрөөжээ. Хэрэв энэ хүнд цагт Татарууд хүчирхэг хэвээр байсан бол нууц товчоо тэр чигээрээ товчлогдож, Хэрэйд, Татарын түүх үргэлжлэх байв. XIII зуунд Халхад Хүн маягийн Хэрэйд, Түрэг маягийн Найман, Манж маягийн татар байсан ба эдний дундаас Монголчууд цоо шинэ дэлхийн гүрний түүхээ эхлүүлжээ.

Юань гүрний дараа Хятадаас хөөгдсөн Монголчууд тал нутагтаа тэсэн үлдэх ёстой болов. Манай Орос зохиогчтой түүхэнд Хятадууд Монголчуудыг хорон явуулгаар хагаралдуулж, бүдүүлэг Монголчууд хямарч байсан гэж бичдэг болохоос яг үнэндээ Юань гүрний үеийн үлдэцээ, нэр нөлөөгөө ашиглаж Монголчууд ч Мингийн ордныг сүрхий хутган үймүүлж байжээ. Гуравдугаар хаан нь гэв гэнэт Монгол хүн гарч ирж, удаан хаанчилснаар Хархорумаа дахин сүйтгүүлж, хүндхэн байдалд орсон Монголчууд нэгэн жарны турш амсхийж, сэхээ авч чадсан юм. 

Гэтэл өрнө зүгт шинэ “дайсан” гараад ирэв. Эндээс бол зохиомол түүх эхэлнэ.

Оросын “Нууц товчоо”

НАЛАЙХААС ТАВАН ТОЛГОЙ ХҮРТЭЛ

Уурхай: Өгөх ба авах

Уурхайчдын хотод өссөн, “Налайх бол Монголын ууган хүнд үйлдвэр, эх орны гал голомтыг тэтгэгч” гэсэн суртал нэвтрүүлгийн дотор өссөн хүнд уул уурхайн асуудал хэзээд сонирхол татна. Манайх ажилчны гэр бүл, хамаатан садангууд бүгд уурхайчин. Бидний багад “Аав минь уурхайчин, Ах минь уурхайчин, Би өөрөө уурхайчин, Бид бүгдээрээ уурхайчин юм” гэж цэцэрлэг сургуулийн урлагийн үзлэгт хоороороо дуулдаг байсан. Аав, ээж өглөөд “Алтан уурхай” минь гэж залбирч, цай сүүнийхээ дээжийг уурхайнхаа зүг өргөдөг байв. Манай гэр бүлд хамгийн хүндтэй хүн нь ээжийн дүү уурхайн болон аврах ангийн инженер, аавын ах гүний уурхайн чигчих цехийн дарга. Аав маань гүний уурхайн өрмийн комбайны машинист байгаад группэд гарсан ээж маань гүний уурхайн ус татагч, моторист зэрэг ажил хийж явсан.

Саяхан Зян Руны “Чонон сүлд” романд Монголын гүн ухааныг гайхалтай томъёолсон байна. Дэлхийд их буюу өгөх амь, бага буюу авах амь гэж байна. Бага амь их амиас “авч” оршдог. Харин их амь өгч оршдог. Их амиа сүйтгэвэл бага амь мөхнө. Монголчуудын гүн ухаан бол “өгөх” ухаан юм гэж. Монголчууд бүхнийг байгальдаа өгч, байгалиа тэтгэж, байгалиа хамгаалж амьдардаг. Суурин иргэншил бол байгалиас авч, байгалийг өөрчилж амьдардаг. Монголчууд байгалийн эргэлтэнд дунд байгалийн нэг хэсэг болон амьдарч байхад суурин иргэншил байгальтайгаа зөрчилдөж амьдардаг тул хэт хөгжлийн явцад мухардалд орж буй хэрэг. Аврал Монголчуудад л бий... “Чонон сүлд” Нобелийнхоос бусад дэлхийн утга зохиолын хамгийн дээд 7 шагналыг авчээ. Нобелийг нэхэж олгодоггүй тул авч чадаагүй ажээ.        

“Алтан уурхай”-даа цай, сүүний дээжээ өргөдөг нь “өгөх ухааны” илрэл. Бид авдаг, гэхдээ бас өгнө гэсэн үг. Үеийн үед Хангай дэлхийдээ ингэж өгсөөр ирсэн. Аав ээж хоёр маань хөдөлмөрийн хүнд нөхцлөөс хоёулаа жаргаж суух жаран насаа өгчээ. Баахан одон медаль, депутатын тэмдэг л үлдэж, гэхдээ тэднийгээ ажилсаг нэр хүндтэй хүмүүс байсны баталгаа учраас тэр одонгуудыг одоо ч хадгалдаг. Амьдрал хангалуун байсан. Миний л ухаан суухын, аав группын мөнгө гэж сардаа 1040 төгрөг авдаг байлаа. Уушгины тоосжилттой, ер нь дотор эрхтэн гэж авах юмгүй байсан байх, хоолтой хоолгүй зүтгэсээр биегүй болчихсон хүн байжээ гэж одоо бодож муу аавыгаа өрөвддөг юм.

ТӨГСГӨЛ ОЙРХОН БИШ, ЭНД ОДОО ИРЧИХЭЭД БАЙНА…

Энэ дэлхий дээр манай Монголоос өөр санаа амар, цайчихсан газар даанч нэг алга. Цаана чинь дэлхий сүйд болж байна. Манайд бол тэр дэлхий мэлхий бол яршиг л байна. Манай МАН 30 жилийг, АН нь 20 жилийн алсыг “харж байгаа” юм чинь. Үнэндээ бол тэнэгээ үүнээс илүү гайхуулж болмооргүй. Дэлхий даяараа “өнөө маргаашаа мэдэхгүй” байхад манай аваргууд 20-30 жилийн цаадахыг “харчихдаг” юм бол Сү.Батболд, Н.Алтанхуяг хоёрыг “учраа олохгүй” байгаа Европ парламент, Дэлхийн банкны бүгдэнгийнх нь даргаар нэгмөсөн сонгочихмоор юм. Дээрээс нь Ц.Элбэгдоржийг НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга болгочихвол бүр ч янзтай. Одоо дэлхий дээр юу болж байгааг өгүүлсү.
Зарим санхүүчид дэлхийн санхүүгийн шинэ хямрал эхлэхэд хоёр хоног үлдээд байгааг мэдээлж байна. Зах зээлийн домог, Hunt Brothers-ын зөвлөх асан, “алтан цох” хочит Жим Синглер өөрийн jsmineset.com сайтдаа дэлхийн эдийн засгийн сүйрлийг зөгнөн бичжээ. Тэрээр “Төгсгөл ойрхон биш, энд одоо ирчихээд байна” гэж гуниглан тэмдэглэжээ. Иймээс алт, мөнгөний үнэ “тэнгэрт хадах” цаг ирлээ гэж Синглер прогноз хийж байна. Бидний “сайн мэдэх” нэрт санхүүч Жорж Соросын хийсэн “асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд еврод ердөө л гурван сар үлдээд байна” гэсэн прогнозыг тэрээр шоолжээ. Синглер “хэрэв еврод ядахдаа гурван долоо хоног үлдсэн бол их аз тохиосон хэрэг” гэж үзэж байна. Энэ үгийг MixedNews портал дамжуулж байна. Дашрамд дурдахад алт дэлхийн зах зээл дээр унци нь 300 доллар байсан 1980-аад оны сүүлээр Синглер алтны үнэ 1650 доллар хүртэл өснө гэж урьдчилан тааж байжээ. Одоо санхүүгийн энэ “их багшийн” энэ прогноз бүрэн биелж магадгүй юм.
Европ, АНУ, Хятад их ачаалалтай байна…

МУУСАЙН ОЛИГАРХУУД

Манайд олигархи гэдэг үг бараг хараал болж. Тэр нь ч зөв. Өөр хэнийг хараах юм ?! Уг нь цөөнхийн засаглал гэсэн гэсэн үг бөгөөд эртний Грекийн Платон, Аристотель нар анх хэрэглэсэн. Аристотель нь “Улс төр” хэмээх алдарт ном бичсэн юм. Үүнийг Б.Даш-Ёндон багш монгол хэлнээ гайхамшигтай сайхан орчуулсан боловч уншсан хүн хуруу дарам. Олигархи гэж чухам хэн хэн гэвэл “мэдэх хүн” Монголд байхгүй. Энэ талаар өгүүлсү…
Зөвхөн Монголд “болсон” яриа
Монголд аль хөгийн юм болохыг тэр гэхэв. Гэхдээ сүүлийн үед олон улс төрч, улс төр сонирхогч хөгшин, залуу олон хүнтэй хийсэн бүх яриаг “нийлүүлбэл” нэг иймэрхүү агуулгатай болно.
- Ардчилал, зах зээлээс олигархи гардаг юм
- Хуцваа, муу коммунист
- Тэгвэл олигархууддаа дарлуулж л байхгүй юу
- Үгүй, муусайн олигархуудад дарлуулахгүй
- Тэгээд чи яах гээд байгаам ?
- Энэ улс орон, нам, төр сөнөж байна, бид ядуурч байна.
- Тийм. Тэгээд хэн ингээд байгаам ?
- Олигархууд л байхгүй юу. Одоо муусайн олигархуудыг сонгохгүй, үзэж тарна
- Ёстой харагдаач !!!
- Тэгвэл яахыг хэлээд өгөөч !
- Чи дөнгөж сая намайг коммунист гэж хараасан биз дээ
- Уг нь сайхан “удирдаад” өгөх хүн (нам, төр) хэрэгтэй байна л даа
- Эхлээд “хэлээд” өгөх хүн хэрэгтэй л дээ
- Хэн хэлж өгөх юм ?
- Та нарын “номын цагаан солиотой”, “хоосон онол”, “шизотой” гэдэг хүмүүс
- Тэр чинь Та л байна ш дээ…
- Одоо тэгж л таарч байна. Гэхдээ би ганцаараа барахгүй л дээ.
- Танаас өөр “шизотой” хүн олон бий юу ?
- Эрх биш улс үндэстэн юм хойно байлгүй яадаг юм. Хөгшин ч байна, залуу ч байна.
- Тэднүүсээ олоод өгөөрэй. “Шизо” нь аль болох “их” байвал бүүүүр сайн шүү…
Би “олон юм” мэддэг боловч энийг л ёстой “ойлгохгүй” байгаа юм. Гэхдээ ихээхэн “дэвшил” гэж бодоод баярлаад байгаа юм…
Олигархи

“НИЙГЭМ- ТҮҮХИЙН ОНОЛУУД” ЦУВРАЛ № 1. ФОРМАЦИЙН ОНОЛ

Сүүлийн үед манайхны онол, түүхээр байлдах өвчин гаарч байна. Энэ нь нэг их муу хэрэг биш боловч манайханд хэл амаа ололцох гээч зүйл оргүй алга болсон нь ихээхэн түгшүүр төрүүлж байна. Ямар ч утгагүй хоосон хэрүүл түгээмэл болж. Энэ нь ярьж маргаж буй сэдэвтэйгээ холбогдох онол-арга зүйн бүтээлүүдийг мэдэхгүй, мэдсэн ч бусадтай нь харьцуулж үздэггүй “буруу” сэтгэлгээ, арга барилтай холбоотой. Иймээс нийгэм-түүхийн гол гол онолуудын зах зухаас товч тойм болгон цувралаар нийтлэхээр шийдэв.
Энэ нь Таны улс төр, нийгмийн үйл явцыг үнэлж дүгнэх хийгээд сэтгэлгээний түвшин, эрэл хайгуулд тун их хэрэгтэй гэж бодож байна. Энэ цуврал нь нийгмийн “дундаж түвшинд” тохируулан ихэд хялбарчилсан учраас алдаа мадаг чамгүй гарсан нь мэдээж хэрэг. Гэхдээ алд дэлмээр зөрүүлээгүй байх гэж найдна. Эхлээд Та бидний “сайн мэдэх” хийгээд бас огт мэдэхгүй формацын онол. Энэ онолыг К.Маркс зохиосон, одоо сөнөсөн гэж бодож байвал ихээхэн эндүүрэл болно. Цаашаа онолын бусад хандлагын талаар цувруулан өгүүлэх учраас хүлээцтэй хандаасай гэж хүсч байна. Хэрэв “онол монол”-ын тойм хэрэггүй гэх аваас шууд хэлээрэй, ямар албатай биш би бичихээ больж л орхино…
Зовлон туулсан онол
Марксын онол шиг зовлон туулсан үзэл одоо ч байхгүй юм. Марксизм хэмээн ерөнхийд нь нэрлэдэг энэ гайхамшигт туурвил нь нэмүү өртгийн онол, өргөтгөсөн нөхөн үйлдвэрлэлийн онол, суурь болон давхаргын онол, ангийн тэмцлийн онол гэхчлэн нийгмийн амьдралын бүх талыг хамардаг боловч гол цөм нь нийгэм-эдийн засгийн формацийн онол болно. Учир нь капиталист формац социализмаар солигдоно гэсэн гол үзэл байдагт оршино. Бид нар л хожим ийм олон “онол” болгон хуваасан болохоос биш, Маркс, Энгельс нар өөрөө зарлаад давхиад байсан юм огт байхгүй.

Монгол эрчүүдийн төлөөх миний феминизм

Эрчүүд маань ээждээ, эхнэртээ, охиддоо үйлчилж гал тогоондоо эргэцсэн жилийн ганцхан өдөр бүх хүний анхаарлыг хандуулах миний үг монгол эр хүн, өрх гэрийн тэргүүний тухай байх болно. 

Би 38 настай, сая сар шинээр миний 37-ны жил гарч энэ луу жилд амьдралынхаа дөрөв дэх цоо шинэ мөчлөгт хөл тавьж байна. Миний амьдралын гурав дахь мөчлөг эрчүүдтэй хийсэн тэмцлийн мөчлөг байсан юм. Өнгөрсөн 12 жилийг нийгмийн шинэчлэлийн төлөө, ардчиллын гажуудлыг засахын төлөө, сөрөг ардчиллыг эерэг болгохын төлөө тэмцэж гудамжинд өнгөрөөлөө. Энэ тэмцийн нөгөө талд дан эрчүүд байсан, тэдний алдааг засахад амьдралынхаа10 гаруй жилийг зориуллаа. Эрчүүд ээ, та нар дулаан ордонд, зузаан хивсэн дээр, харин бид хүйтэн гудамжинд, хөлдүү цардмал талбайд өнгөрөөсөн 12 жилийн тухай би сануулж байна. 

1990 оны Ардчилсан хувьсгалыг гардан хэрэгжүүлэгч эрчүүдэд нэг л асуултыг өнөөдөр тавимаар байдаг юм. Өнөөгийн энэ нийгэм та бүхний зорьж, хүсэж, тэмүүлж байсан тэр нийгэм мөн үү? гэж. Зарим нь “Мөөн гээд хэлчихвэл худлаа болчих гээд байдаг...” гэж хариулж байна.

Яагаад? Эр хүн зорьсондоо, эмээлт морь харайсандаа гэдэг биш үү? Ертөнцийг байлдан дагуулагч, Их эзэн Чингис хааны удам, хөх толбот, эрийн эр болсон гэж цээжээ дэлдэх дуртай Монгол эрчүүд маань зуух галлах ажлаа эмэгтэйчүүдээсээ харамлахаас, шортой хашаагаар тойруулсан ордондоо эмэгтэйчүүдийг оруулахгүй байхаас өөр юм хийх чадалгүй болсон гэж үү? 

Шударга ёсыг эргүүлэн залах нь

Хорин жилийн өмнө Монголчууд амьдарч байсан нийгмийнхээ тэгшитгэн хуваарилах зарчмыг шударга биш байна гэж үзэж татгалзсан. Шударга сайн сайхан нийгмийг байгуулах Ардчилсан хувьсгал хийгээд хорин оныг үдлээ. Их ч хийсэн бага ч хийсэн нийгмийн баялгаас ижил тэнцүү хүртэхийн оронд, хэн их хийсэн нь ихийг хүртэж, гар хумхин суусан нь хоосон хоцрох шударга нийгэм бол ардчилсан нийгэм хэмээн бид итгэсэн билээ. Тухайн үед коммунизмыг “Чадлынхаа хэрээр хийж, хэрэгцээнийхээ хэрээр авах” гэж төсөөлж байсан нь чухамхүү хөгжингүй капитализмын үр дүнд бий болох нь гэж итгэсэн юм. Тухайн үеийн бүх хүний тархинд нэвшсэн марксист формацийн онолоор бол хувьсгал гэж гол нь баялгийн хуваарилалтыг шударга болгох үйлс байсан юм. 1990 оны хувьсгалыг гардан хийгч Шинжлэх Ухаан Коммунизмын Онолоор хүмүүжигсэд ч ингэж бодож байсан нь харагддаг. Боолын нийгэмд нийгмийн олонх болсон боол гэгч хүн биш, эздийхээ өмч, амьд багаж байдаг бол феодалын нийгэмд газар эзэмшигчийн газрыг түрээслэгч, нүүдэлчдийн хувьд эзний малыг хариулагч зарц, хамжлага, харин капиталист нийгэмд хувийн талаар чөлөөтэй авч гинжнээсээ өөр алдах юмгүй пролетариуд буюу ажилчин анги нь нийгмийн өмчийн ихэнхийг гартаа авсан капиталистуудын хөлсний ажилчин, биеийн хүчин үнэлэгч байв.  Харин өнөөдөр нийгмийн давхаргын хамгийн өргөн хүрээг бүрдүүлэгч Монголын ард түмэн үлгэрлэвээс “Саналаас өөр худалдах юмгүй” үгээгүйчүүд болсон байна. 

 

Өнөөдөр эрх баригч МАН, АН-ын үүдээр ороод уриаг нь харвал “шударга ёс” гэж томоор бичээд хадсан байгаа. Сонгууль болгоноор шударга ёс ярьдаг. Харин энэ шударга нийгмийг 20 жилийн өмнөх шударга бус нийгэмтэй харьцуулъя. Хорин жилийн өмнө өнөөгийн ардчилагчдын хашхичиж байсан “Тойрон хүрээлэгч, тусгай хангамжинд тансаглагч, хязгааргүй эрхтэй засаглагч, дураар дургигч” Намын төв хорооны улстөрийн товчооны гишүүн жирийн иргэдээсээ юугаараа ялгаатай байсан бэ?  

 

Хаан шалдан байна /220 мянган шинэ сонгогч-Эрхэм дүү нартаа/

Монголд сүнс тэнүүчилж явна. Эрх баригчдад алуулсан таван хүний сүнс үнэнийг эрэн тэнүүчилсээр 2012 он гарлаа. 7 дугаар сарын 1 айсуй.

2008 оны 7 дугаар сарын 1-нд амиа алдсан таван хүний төлөө эрх баригчид хийх ёстойгоо хийсэнгүй. Эрх баригчид амлалтаа биелүүлэхэд ердөө 100 хоног үлдлээ. Гэвч тэд өнөөг хүртэл амлалтаа биелүүлсэнгүй. МАН АН таван хүний амь, 2,5 саяын амлалт хоёр дээр оршин тогтнож буйгаа мартсан бололтой. Тавыг хоёрт хуваахад 2,5 гарч байгаа биз. Энэ томъёог 2012 оны 7 дугаар сарын 1 хүртэл мартаж болохгүй. Таван хүний амь, эрх хуваан баригч хоёр нам, тэдний амлалт 2,5 сая төгрөг. 

Сар шинэ гарч байна. Хөгшид өвгөд, орлого багатай иргэд УИХ, Засгийн газрын өгнө гэж амласан сая төгрөгөөр ядаж сар шинээ сайхан тэмдэглэчихвэл ирэх луу жил маань дагаад сайхан болно оо гэж итгэж найдаж байсан нь талаар боллоо. Ирэх жил лав л сая төгрөгөө хүлээсэн 300 гаруй мянган иргэнд эрх баригчиддаа сайныг билгэдэх сайхан сэтгэл үлдээгүй. “Монгол хүн амны бэлгээр” гэдэг, “Амны бэлгээс ашдын бэлгэ” ч гэдэг. Гэтэл эрх баригчид сар шинийн өмнө саяа өгөөч гэхэд “Бид амлалтаа агуулгаар нь биелүүлсэн” гэж басамжилж байна. Энэ юу гэсэн үг вэ? Та ойлгож байна уу? Би л лав монгол хүн болж төрөөд эх хэлээрээ ярьж сурснаас хойш ийм утгагүй яриа огт сонссонгүй. Бидэнд агуулгаар нь өгсөн гэчихээд өөрсдөө болохоор бэлнээр нь тэрбум тэрбумаар нь авч байх юм. Эрх баригчид бэлгэгүй муухай үгээр ард түмнээ хуурснаараа тэдний ашдын бэлгэ нь ямар байх нь тодорхой болж байх шиг байна. Тэд сар шинээр улс орныхоо хойморт залах ёстой, эх орноо бүрэн бүтнээр нь бидэнд уламжлуулан өгсөн буурал өтгөсөө хуурлаа.

 

Уг нь сонгууль шударга болсон бол 2008 онд МАНАН бий болохгүй байлаа. МАНАН-гийн голомт гурван хар чулуутай, энэ нь нэгд луйвар булхай, хоёрт худал амлалт, гуравт таван хүний амь. Ард түмэн сонгохгүйг нь мэдээд МАН 1,5 сая, АН 1 сая төгрөг амласан хэр нь итгэл хүлээж чадаагүй тул бүхий л боломжоороо луйвардсан билээ. Дараа нь АН луйврыг эсэргүүцсэн дүр үзүүлж шантаажлаад МАН-тай нийлсэн. Луйвар булхайг нь эсэргүүцсэн ард түмнийхээ өөдөөс нэг нь буудаж, нөгөө нь булхайг нь булалцсан. 

Гэхдээ өнөөдөр тэдний бодож байгаа шиг ард түмэн айгаагүй, үүнийг би батална, учир нь өнгөрсөн дөрвөн жилийн нэг ч өдөр тэмцэлгүй өнгөрөөгүйг сануулж байна. Эх нь булингартай бол адаг нь булингартайн үлгэрээр луйвар булхайгаар хайнцсан МАНАН мөн л худал хуурмагаар хамтарсан засаг байгуулсан ч үр дүн нь мөн л амлалтаа үл биелүүлэхийн төлөөх худал хуурмагийн эвсэл болж дууслаа. Тэдний удтал хамтарсан цорын ганц зорилго нь эрх ямбаа хадгалж үлдэхэд хэрэгтэй сонгуулийн шинэ хуулийг хамтдаа батлахад оршиж байсан юм. Чухам яг үүнийгээ хамтарч хийчихээд салж, өнөөдөр нэг нь шударгын дүрд, нөгөө нь шунагийн дүрд тоглож байна. Үүнийг МАНАН сарнисан гэж бүү андуураарай, МАНАН зөвхөн зүсээ л хувиргасан юм. 

Мэдээллийн дайнд Монгол үндэстэн ялж үлдэх ёстой

Яг одоо дэлхийн гуравдугаар дайн ид өрнөж байна. Энэ бол мэдээллийн дайн. Хүйтэн дайн нь коммунист-либерал системийн хооронд ХХ зууны хоёрдугаар хагаст өрнөж, либералчуудын ялалтаар дууссан билээ. Энэ дайн бол цэвэр мэдээллийн дайн байсан, өнөөдөр ч дуусаагүй үргэлжилсээр байна.  

 

“Америкийн дуу хоолой”, “Чөлөөт Европ” радиостанцуудын мэдээллийг хаах зориулалттай долгион сарниулагч станцууд коммунист ертөнцийн хил хязгаарт дунд тусгалын цөмийн пуужингаас ч илүү чухал үүрэг гүйцэтгэж байсан түүх саяхных. Тэр үед ЗХУ тэргүүтэй коммунист систем хэвлэлийг суртал нэвтрүүлгийн гол хэрэгсэл болгон онцгой хөгжүүлсэн бол өрнийнхөн радиостанцуудыг гойд хөгжүүлсэн билээ. ЗХУ тэр үед ганцхан сэтгүүлийг сардаа 12 сая ширхэгээр хэвлэн тарааж байхад өрнийхөн радиостанцуудаар довтолгоо хийж байв. 

 

Тэр үед телевизийн ”secam” систем коммунист ертөнцийнх, “ntsecam” систем барууных байв. Тиймээс баруунаас авчирсан телевизорын системийг солихгүй л бол, эсвэл систем хувиргагч багажгүй л бол Монголд түүгээр юу ч үзэж чаддаггүй байлаа. Радиогийн хэт богино долгион буюу “fm” өрнийн стандарт, дунд, урт долгион буюу “LM”, “WM” нь коммунист системийнх болсон байв. Бидний сайн мэддэг VEF радио богино долгион барьдаггүй байсан. Хожим “Монголын радио орчин үеийн автомашины радиод баригддаггүй тусгай аппаратаар хээр талд л сонсогддог босогчдын радиостанцархуу юм” гэх онигоо тархсан. Радио телевизийн долгион, систем хүртэл хүйтэн дайны үед хоёр системд хуваагдсан нь энэ. 

Энэ юу гэсэн үг вэ? Энэ бол хоёр ертөнцийн улс орнууд тус тусын иргэдийнхээ тархи, ухамсрыг нөгөө системийнхэндээ “найр тавьж” өгөхгүйн тулд байгалийн долгионыг өмчилснийх. Тэр үед “суртал нэвтрүүлэг” буюу “пропоганда”, гадаад улстөрийн болон дотоод суртал нэвтрүүлэг, “сөрөг суртал нэвтрүүлэг” буюу “контрпропоганда”, “манипуляци” буюу мэдээллийн төөрөгдүүлэлт, “хар”, “цагаан”, “саарал” суртал нэвтрүүлэг, “экспанс” буюу “мэдээллийн цөмрөлт” гэх мэт нэр томъёонууд бий болсон ба хүний оюуныг инженерчлэх, суртал нэвтрүүлэг шинжлэх ухаан болон хөгжиж, үй олон туршилт судалгаанууд явагдаж байв. Товчхондоо бол хүйтэн дайны гол зэвсэг мэдээлэл л байсан юм. 

 

Г.Уянгын сонгуулийн сурталчилгааны видео

Эмэгтэйчүүд төрд хэзээ ч хагарал, бутрал авч ирдэггүй, эвлэрэл, эв нэгдлийг эрхэмлэдэг

УИХ-ын сонгуулийн 24 дүгээр тойрог, Чингэлтэй дүүрэгт МАХН-МҮАН-ын “Шударга ёс эвсэл”-ээс нэр дэвшигч Г.Уянгатай ярилцлаа.

-Энэ удаагийн УИХ-ын сонгууль жендэрийн мэд­рэмж өндөртэй болох нь уу гэсэн дүр зураг харагдах боллоо. Ерөнхийдөө эмэгтэйчүүдэд ээлтэй  сонгууль болох нь гэж хүмүүс ярих болжээ. Жишээ нь таны сонгуулийн сурталчилгааны өнгө төрх ямархуу байна вэ гэдгээс яриагаа эхлэх үү?

-Надад ч гэсэн тийм мэдрэмж төрж байна. Чингэлтэй бол онцлогтой дүүрэг л дээ. Хоёр эмэгтэй нэр дэвшигчтэй. Өөрөөр хэлбэл, өмнө нь нэг эвсэл, нэг субъектээс хоёр эмэгтэйг нэг тойрогт дэвшүүлж байсан удаагүй. Эмэгтэй нэр дэвшигчдийг дэмжиж буй дэмжлэг маш сайн байна.

Ерөнхийдөө иргэдийг харж байхад Монгол орны газар нутгийг сэндийчсэн, ядуурал, ажилгүйдэл маш их болчихсон гэх зэрэг нийгмийн асуудал ихээр хөндөгдөх болсон. Тэр дундаа ээжүүд, эмэгтэйчүүд нийгмийн асуудалд анхаарлаа нэлээд хандуулж, улс, орон гэрээ цэвэрлэж, цэгцлэх цаг болжээ.

Эрчүүдийн хаанчилсан 22 жилийн улстөр бол ерөнхийдөө газар нутгаа ухаж сэндийчиж, уул уурхайг хөгжүүлэхэд анхаарлаа хандуулж барилга, зам шинээр барилаа. Нөгөө талд нь ажилгүй иргэд, сургууль завсардсан, өнчин, орон гэргүй хүүхдүүд болон салсан гэр бүлүүдийн хэргүүд тэр хэмжээгээр хуримтлагдсан. Эдгээр асуудлыг гарцаагүй эмэгтэйчүүдийн орол­цоотойгоор зохицуу­лахаас өөр аргагүй. Иргэд ч үүнийг ойлгож, тэр хэмжээгээр дэмжлэгээ илэрхийлж байна.

-Сонгуулийн тов зар­лахаас өмнө таныг Сүх­баатар аймгаас нэр дэвшинэ гэдэг яриа гарч байсан. Дассан сурсан газраасаа дэвших нь зүйтэй гэж сана­сан уу?